Of, hoe zou Heraclitus tegen onze hedendaagse complexiteit aankijken?

Door: Marco Mud ׀ ACTIVITY Project Management Services ׀ marcomud@activity.amsterdam ׀ 06-57435206
Amsterdam, 2025

In de fysieke leefomgeving werken we aan complexe projecten waarin techniek, processen en regels de boventoon voeren. Veel teams zijn gewend te opereren binnen deze kaders: ze vertrouwen op bewezen methodes, voorspelbare processen en technische logica. Dat geeft houvast. Maar juist in de meest uitdagende opgaven—waar belangen botsen, omgevingsfactoren veranderen en de toekomst onzeker is—volstaat een routineuze aanpak niet. Hier komt deze wijsheid van Heraclitus in beeld: dag en nacht zijn één.

Techniek vs. Wijsheid: Een Valse Tweedeling?
Projectteams die sterk leunen op technische en procesmatige kennis zien de werkelijkheid vaak in gescheiden categorieën: werkbaar of onwerkbaar, haalbaar of onhaalbaar, probleem of oplossing. Maar de complexe opgaven waarin we opereren laten zich niet in zulke binaire termen vangen. De dynamiek van de leefomgeving dwingt ons verder te kijken. Net als dag en nacht geen absolute tegenstellingen zijn, maar onderdeel van een doorlopend proces, zo geldt dat ook voor kennis en leren binnen een projectteam.

Panta Rhei.

Routine biedt stabiliteit, maar leren vereist verstoring. Hoe vaak zien we niet dat de grootste doorbraken ontstaan wanneer een project stokt? Het ongemak van weerstand, mislukking of verandering is geen fout in het systeem—het ís het systeem. Daarin schuilt groei.

De Blinde Vlek van Routine: Weten zonder Begrijpen
Heraclitus bekritiseerde mensen die “de namen van goden en monsters” foutloos konden reciteren, maar het onderliggende principe niet begrepen. Vertaald naar projectmanagement: teams kunnen perfect de stappen in een proces volgen, maar dat betekent nog niet dat ze de essentie doorgronden. Weten hoe iets moet, is niet hetzelfde als begrijpen waarom het werkt.

Een lerende organisatie doorbreekt deze oppervlakkigheid. Het vraagt om het ontwikkelen van een diep begrip van de context waarin een project zich afspeelt. Waarom volgt men een bepaalde aanpak? Welk probleem wordt écht opgelost? Welke aannames blijven onuitgesproken? Dit vraagt niet om méér procedures, maar om een ander soort gesprek binnen het team—een waarin reflectie en nieuwsgierigheid een plek krijgen naast technische expertise.

Van Beheersen naar Meebewegen
In een wereld waar verandering de enige constante is, is de meest effectieve projectmanager niet degene die alles onder controle probeert te houden, maar degene die patronen herkent en erop inspeelt. Dit betekent dat sturen niet hetzelfde is als beheersen. Het betekent accepteren dat spanning tussen structuur en flexibiliteit, tussen routine en innovatie, niet iets is dat opgelost moet worden, maar iets dat benut kan worden.
Door het team te leren kijken naar het grotere geheel en de dynamiek tussen tegenstellingen te herkennen, ontstaat een fundament voor adaptief en lerend organiseren. Techniek en proces blijven essentieel, maar worden aangevuld met iets even belangrijks: de wijsheid om te zien hoe dag en nacht samen één geheel vormen.

Conclusie: De Kunst van het Zien
Heraclitus’ inzicht is vandaag de dag relevanter dan ooit. Als projectmanagers in de fysieke leefomgeving hebben we niet alleen een technische en organisatorische taak, maar ook een filosofische: het helpen van ons team om voorbij de schijnbare tegenstellingen te kijken en de samenhang te zien. Want pas wanneer we de dynamiek van verandering en complexiteit omarmen, kunnen we projecten écht succesvol maken.

Wil je meer weten over hoe wij jouw organisatie kunnen helpen om projecten met behulp van lerend organiseren effectiever te organiseren en uit te voeren? Neem gerust contact met op met Marco Mud (06-574 352 06) of Sander Harperink (06-29202341).